Decimals & Fractions — Concept
1) Decimals: Definition & Place Value
दशमलव संख्या \(a.bcd\ldots\) लाई whole भाग \(a\) र fractional भागबाट बनाइन्छ। उदाहरण: \( 3.45 = 3 + \frac{45}{100} \).
स्थान-मूल्य: दायाँतर्फका अङ्कहरू tenths \((10^{-1})\), hundredths \((10^{-2})\), thousandths \((10^{-3})\) …
2) Decimals \(\leftrightarrow\) Fractions
- Terminating (finite): \(0.125 = \frac{125}{1000} = \frac{1}{8}\).
- Repeating: यदि \(x = 0.\overline{3}\) भने \(10x = 3.\overline{3}\Rightarrow 9x=3\Rightarrow x=\frac{1}{3}\).
3) Operations on Decimals
- Add/Subtract: दशमलव बिन्दु align गरेर जोड/घटाउ।
- Multiply: पहिला integer जस्तै गुणा; अन्त्यमा दुवै संख्याका दशमलव अङ्कहरूको कुल बराबर स्थान सारेर बिन्दु राख्ने।
- Divide: विभाजकलाई पूर्ण बनाउने गरी दुवैलाई समान स्थान shift गर्ने।
4) Rounding & Ranges
नजिकको hundredth मा round गर्दा सीमा \([k.005,\ k.015)\) प्रकारका हुन्छन्। उदाहरण: \(10.45\) पाउन वास्तविक मान \([10.445,\ 10.455)\).
नियम: “अर्को अंक \(\ge 5\)” भए बढाउने, नभए उही राख्ने।
5) Fractions: Definition & Forms
भिन्न \(\frac{p}{q}\) जहाँ \(q\ne 0\). Proper \((p
\(\tfrac{p}{q}\) simplest form मा हुँदा decimal terminate हुन्छ
त्यतिखेर मात्र जब \(q\) का prime factors \(2\) र \(5\) मात्र हुन्छन्;
अन्यथा repeating हुन्छ।
(a) Decimal \(\to\) Fraction (finite):
\(0.375=\frac{375}{1000}=\frac{3}{8}\).
(b) Decimal \(\to\) Fraction (repeating):
\(x=0.\overline{12}\Rightarrow 100x=12.\overline{12}\Rightarrow 99x=12\Rightarrow x=\frac{12}{99}=\frac{4}{33}\).
(c) Fraction \(\to\) Decimal:
\(\frac{7}{16}\Rightarrow 0.4375\) (terminate; \(16=2^4\)).
(d) Compare mixed forms:
\(1.4\) vs \(\frac{7}{5}\). Since \(\frac{7}{5}=1.4\Rightarrow\) equal.
Repeating block को लम्बाइ \(k\) भए, दायाँतर्फको \(n\)-औँ अंक:
\(r=n\bmod k\) (शून्य शेष ⇒ ब्लकको अन्तिम अंक)।
6) Comparing Fractions
7) Operations on Fractions
8) Decimals terminate कहिले?
9) Worked Examples
10) Repeating Block & Position
11) Common Pitfalls & Tips
Quick Reference
